DÂN CHỦ TRONG HIẾN PHÁP PHẦN 1

A. Những đặc thù dân chủ trong một xã hội dân sự 

Trịnh Hùng - "Democracy" hay dân chủ có nguồn gốc từ Hy Lạp diễn tả quyền lực cai trị của toàn thể công dân trong một vùng lãnh thố nhất định, ngược với “Democracy” là “Oligarchies” có nghỉa là cai trị bởi một nhóm người  tuy nhiên chữ dân chủ không có một định nghĩa thống nhất chung.

Theo Jim Kilcullen (http://www.humanities.mq.edu.au/Ockham/y67xa.html) thì dân chủ thể hiện trong việc điều hành công việc bởi một hội đồng mà mọi công dân đều là thành viên thông qua đa số phiếu.

Nhưng theo Andrew Heywood (Palgrave Macmillan, Political Ideologies: An Introduction, Third edition, 2003, p.330) dân chủ là quyền cai trị của mọi công dân thông qua việc tham gia và điều hành các dự án công cộng dưới nhiều hình thức...

Nước Úc với chế độ dân chủ đại nghị trong đó cử tri bầu trực tiếp các dân biểu và nghị sĩ ở cả hai hạ và thượng viện đại diện cho mỗi cá nhân và cho từng tiểu bang đồng thời mang nét Quân chủ lập hiến vì Nữ hoàng Elizabeth II của Vương quốc Anh cũng là Nữ hoàng của Úc. 

Hệ thống tố chức nhà nước là sự pha trộn giữa hai hệ thống nhà nước Westminter của vưong quốc Anh và các quốc gia vùng bắc mỹ. Dân biểu, nghị sĩ hai viện được bầu cử trực tiếp thông qua phổ thông đầu phiếu giống như Hoa Kỳ trong khi dân biểu, nghị sĩ bên vương quốc Anh, một số được chỉ định. Hiến pháp Úc, Chương I và II trao quyền hành pháp và lập pháp cho Nữ hoàng, Chính phủ và Quốc hội trong khi không trao cho Nữ hoàng quyền tư pháp. Nữ hoàng bổ nhiệm vị Tổng toàn quyền, theo đề nghị của chính phủ Úc, làm đại diện có tính cách nghi lễ để thực thi quyền hiến định . Sự pha trộn này tạo thành nét đặc thù riêng biệt mang tính Úc

Nền dân chủ Úc được xây dựng trên những giá trị cơ bản như quyền con người, quyền tự do ứng cử và bầu cử, quyền tham gia đảng phái và các tổ chức xã hội dân sự, quyền tự do tư tưởng và diễn đạt, quyền tự do tôn giáo, quyền bình đẳng trước pháp luật giữa công dân với nhau và giữa công dân với các tổ chức nhà nước

Tối cao pháp viện Úc được thành lập năm 1901 theo điều 71 HP Úc, với thẩm quyền diễn giải và áp dụng luật pháp, quyết dịnh tính hợp hiến của những đạo luật  được chính phủ ban hành nếu có sự tranh tụng về tính vi hiến. 

Trong xã hội Úc, quyền con người được tôn trọng. Nước Úc đóng một vai trò tích cực trong việc đề ra những chuẩn mực về quyền con người  trong Công ước Quốc tế năm 1948 của Liên Hiệp Quốc và là thành viên soạn thảo sáu công ước quốc tế về quyền con người.

Một trong những nguyên lý căn bản trong nền dân chủ Úc là một chính phủ trách nhiệm (Responsible Government) theo đó thủ tướng và các bộ trưởng phải trả lời chất vất và chịu trách nhiệm trước Quốc hội chứ không phải trước Nữ hoàng về mọi hoạt động điều hành đất nước, đồng thời phải chịu trách nhiệm cá nhân về mọi quyết định và hoạt động trong lĩnh vực phụ trách.

Nguyên lý thứ hai xác định quyền lực của Quốc hội (Parliamentary Sovereignty) là tối thượng bao trùm trên mọi hoạt động của hệ thống nhà nước và xã hội gồm cả hành pháp lẫn tư pháp. Nó có quyền sửa đổi hay hủy bỏ những đạo luật đã được ban hành và không bị ràng buộc bởi luật thành văn hay án lệ. Không một ai được phép làm luật cũng như từ chối chấp hành luật do Quốc hội làm ra. Quốc hội chỉ chịu trách nhiệm trước  nhân dân hay cử tri cúa một vùng lãnh thổ đặc thù.

Nguyên lý thứ ba thiết lập một hệ thống tòa án liên bang và tiểu bang (Judicature) độc lập với hành pháp và lập pháp. Phán quyết của tòa án có tính ràng buộc đối với chính quyền và Quốc hội. Mọi người đều bình đằng trước pháp luật,  được quyền có luật sư đại diện, được coi là vô tội trước khi án lệnh được công bố...

Đặc trưng của nền dân chủ Úc  là  một chính phủ theo học thuyết trách nhiệm  với quyền lực tối thượng thuộc về Quốc hội, trong đó  tam quyền phân lập được quy định thật rõ ràng trong HP 1901 (HP Úc được ban hành năm 1901 bằng một đạo luật của quốc hội Anh) gồm 8 chương và 128 điều.

  

Học thuyết tam quyền phân lập biểu hiện ở chỗ một khi một đạo luật được thông qua, cả hành pháp lẫn tư pháp đều bị ràng buộc bởi những phán quyết của Tối cao pháp viện về ý nghĩa và sự áp dụng nó trong đời sống xã hội. 

Chg 1 gồm 60 điều nói về cơ cấu tổ chức quyền lực của Quốc hội liên bang và tiểu bang

Chg 2 gồm 10 điều nói về sự thành lập và điều hành của Chính phủ liên bang lẫn tiểu bang

Chg 3 gồm 10 điều nói về hệ thống tổ chức tòa án và quyền hạn của Tối cao pháp viện

Chg 8 gồm 1 điều nói về sửa đổi HP

Vì là một nền dân chủ đại nghị trong đó quyền lực thuộc về nhân dân nên mọi sửa đổi HP phải được thông qua trưng cầu dân ý trực tiếp, phổ thông và kín.

Nhằm tránh tạo sự độc quyền về quyền lực, điều 128 quy định mọi sự thay đổi HP phải được thông qua với đa số tuyệt đối ở lưỡng viện trước khi mang ra trưng cầu ý dân với đa số phiếu ủng hộ của cử tri của ít nhất 4 tiểu bang và đa số phiếu của cử tri trên toàn nước Úc.

Trong hơn 200 năm kể từ ngày HP Úc ra đời, có 44 lần trưng cầu dân ý trong 19 trường hợp, chỉ có 8 lần thành công. Lần thay đổi gần đây nhất là vào năm 1997.

Chính vì vậy bất kỳ chính đảng nào cầm quyền cũng ngại ngần khi đề nghị tu chính HP.

Như vậy, để nhìn nhận một nhà nước dân chủ, chúng ta phải xét xem tính đại nghị của nhà nước ấy trong một vùng lãnh thổ đặc trưng. Những giá trị căn bản mà thể chế đó theo đuổi cùng những nguyên lý và đặc trưng trong sự vận hành xã hội của nó.